Lawiny: jak powstają i jak się przed nimi chronić

Lawina to nie tylko masa śniegu zsuwająca się po stoku. To efekt złożonych procesów, które zachodzą w śnieżnej pokrywie przez wiele dni, a czasem nawet tygodni. Wyobraź sobie, że każda warstwa śniegu, która spada na zbocze, ma inną strukturę, temperaturę i wilgotność. Część jest lekka i puszysta, inna twarda jak styropian, jeszcze inna – zlodowaciała i ciężka. Te warstwy nie zawsze się ze sobą „dogadują”.

Najbardziej niebezpieczne są sytuacje, gdy na twardej, zlodowaciałej warstwie pojawia się świeży, lekki śnieg. Wystarczy wtedy niewielki impuls – krok narciarza, podmuch wiatru, nagłe ocieplenie – by cała ta śnieżna układanka runęła w dół z ogromną siłą .

Spis treści:

• Czynniki sprzyjające powstawaniu lawin
• Dlaczego lawiny są tak niebezpieczne?
• Jak rozpoznać zagrożenie lawinowe?
• Jak się chronić przed lawiną?
• Co robić, gdy porwie Cię lawina?
• Podsumowanie

Czynniki sprzyjające powstawaniu lawin

Czynniki sprzyjające powstawaniu lawin to prawdziwa układanka natury, w której każdy element może zadecydować o bezpieczeństwie na górskim stoku. Wyobraź sobie świeży, puszysty śnieg, który właśnie spadł na zbocze – wygląda niewinnie, ale nie jest jeszcze związany z podłożem. Ta lekka warstwa może w każdej chwili zsunąć się pod własnym ciężarem, zwłaszcza jeśli pod spodem znajduje się twarda, zlodowaciała skorupa.

Do tego dochodzi wiatr, który nie tylko chłodzi policzki, ale też przenosi śnieg z miejsca na miejsce. Na zawietrznych stokach tworzą się niebezpieczne nawisy i depozyty – śnieżne pułapki, które tylko czekają na impuls, by runąć w dół.

Kolejnym aktorem tego zimowego spektaklu są zmiany temperatury. Gwałtowne ocieplenie sprawia, że wiązania między warstwami śniegu słabną, a cała pokrywa staje się niestabilna. To trochę jak domek z kart – wystarczy jeden ruch, by całość się rozsypała.

Nie można też zapominać o samej rzeźbie terenu. Strome zbocza, najczęściej o nachyleniu od 30 do 45 stopni, to naturalne „tory” dla lawin. To właśnie tam śnieg najchętniej się gromadzi i zsuwa, gdy tylko nadarzy się okazja.

Wreszcie – człowiek. Narciarz, snowboardzista czy turysta, często nieświadomie, może uruchomić lawinę, wchodząc na niestabilny fragment stoku. Czasem wystarczy jeden krok w nieodpowiednim miejscu, by uruchomić śnieżną lawinę. Jej początek bywa niemal bezgłośny, ale już po chwili cała masa śniegu pędzi w dół z zawrotną prędkością, zamieniając spokojny krajobraz w żywiołową scenę.

Podsumowując, kluczowymi czynnikami sprzyjającymi powstawaniu lawin są:

• Nowe opady śniegu – świeży śnieg nie jest związany z podłożem, łatwo się zsuwa.
• Wiatr – przenosi śnieg, tworząc niebezpieczne nawisy i depozyty na zawietrznych stokach.
• Zmiany temperatury – nagłe ocieplenie osłabia wiązania między warstwami.
• Rzeźba terenu – strome zbocza (najczęściej 30–45 stopni) to naturalne „tory” dla lawin.
• Człowiek – narciarz, snowboardzista czy turysta może nieświadomie uruchomić lawinę, wchodząc na niestabilny fragment stoku.

Lawina może ruszyć z hukiem, ale często jej początek jest niemal bezgłośny. Wystarczy jeden krok w nieodpowiednim miejscu, by uruchomić śnieżną lawinę, która pędzi z prędkością nawet 300 km/h .

Dlaczego lawiny są tak niebezpieczne?

Wyobraź sobie, że stoisz na stoku, a nagle pod Twoimi nogami śnieg zaczyna się poruszać. W jednej chwili tracisz grunt pod nogami, a wokół Ciebie wszystko zamienia się w białą, pędzącą masę. Lawina to nie tylko śnieg – to żywioł, który porywa wszystko na swojej drodze: ludzi, drzewa, kamienie, sprzęt.

Zasypany człowiek ma bardzo małe szanse na samodzielne wydostanie się spod śniegu. Już po 15 minutach pod śniegiem szanse na przeżycie gwałtownie maleją . Lawina może zasypać i udusić człowieka pod grubą warstwą śniegu. Spowodować poważne obrażenia mechaniczne (uderzenia, złamania). Oddzielić od grupy i uniemożliwić wezwanie pomocy oraz zniszczyć sprzęt, schroniska, a nawet całe lasy.

To dlatego lawiny budzą taki respekt nawet wśród doświadczonych górskich wyjadaczy.

Jak rozpoznać zagrożenie lawinowe?

Zanim wyruszysz w góry zimą, zatrzymaj się na chwilę i zadaj sobie kilka pytań:

• Jaki jest stopień zagrożenia lawinowego? Sprawdź komunikaty TOPR, GOPR, parków narodowych czy serwisów pogodowych. Skala pięciostopniowa – im wyższy stopień, tym większe ryzyko.
• Jakie są warunki pogodowe? Świeży opad, silny wiatr, nagłe ocieplenie to sygnały alarmowe.
• Jak wygląda teren? Nawisy śnieżne, pęknięcia, „poduszki” śniegu na zboczach, ślady po wcześniejszych lawinach – to wszystko powinno wzbudzić Twoją czujność.

Pamiętaj: nawet przy niskim stopniu zagrożenia lawina może zejść w niektórych miejscach .

Jak się chronić przed lawiną? – Zasady, które ratują życie

1. Planuj trasę świadomie, unikaj stromych stoków, żlebów i miejsc, gdzie śnieg może się zsunąć. Korzystaj z map lawinowych i aplikacji ostrzegających o zagrożeniach.
2. Przed wyjściem zawsze sprawdzaj komunikaty lawinowe i aktualny stopień zagrożenia lawinowego. Jeśli jest wysoki – zrezygnuj z wycieczki.
3. Poruszaj się w grupie, ale z odstępami. Nie idźcie wszyscy razem – rozdzielcie się na kilka metrów, by nie obciążać stoku jednocześnie.
4. Wyposaż się w sprzęt lawinowy. Każdy uczestnik powinien mieć:
   • detektor lawinowy (tzw. „beacon”)
   • sondę lawinową
   • łopatę
   • gwizdek, telefon, najlepiej także plecak z poduszką powietrzną (ABS)
5. Weź udział w kursie lawinowym, naucz się obsługi sprzętu i udzielania pierwszej pomocy.
6. Obserwuj teren i reaguj na sygnały. Jeśli zauważysz pęknięcia śniegu, słyszysz charakterystyczne „głuche” dźwięki lub widzisz świeże lawiniska – natychmiast wycofaj się w bezpieczne miejsce.

Co robić, gdy porwie Cię lawina?

Jeżeli już do tego dojdzie i śnieg zaczyna Cię porywać, to staraj się „pływać” na powierzchni śniegu, wykonując ruchy jak przy pływaniu kraulem. Chroń głowę i twarz, zasłoń usta ręką. Jeśli czujesz, że śnieg zaczyna Cię zasypywać, spróbuj zrobić wokół ust „kieszeń powietrzną”. Po zatrzymaniu lawiny staraj się zachować spokój i oszczędzać tlen.

Jeśli jesteś świadkiem lawiny – natychmiast wezwij pomoc i rozpocznij poszukiwania z użyciem detektora i sondy. Każda minuta jest na wagę życia.

Podsumowanie

Lawiny to nie tylko temat dla alpinistów i freeriderów – to realne zagrożenie dla każdego, kto zimą rusza w góry. Ich powstawanie zależy od wielu czynników, a skutki mogą być tragiczne. Kluczem do bezpieczeństwa jest wiedza, rozsądek i odpowiednie przygotowanie. Zanim ruszysz na zimową wyprawę, sprawdź komunikaty, wyposaż się w sprzęt i nigdy nie lekceważ sygnałów ostrzegawczych. Góry są piękne, ale wymagają szacunku – pamiętaj o tym, planując każdą wycieczkę!